'17
Ağustos-12 Kasım depremleri ve Türkiye gerçeği' raporunda alınması
gereken önlemler belirtiliyor
Deprem değişmez,
sistem değişmeli
Sosyal,
ekonomik ve siyasal bütün yapıları çürümüş bir sistemde yapıların
ayakta kalması mümkün değildir. Depremde meydana gelen hasarın
incelenmesinde tasarım ve yapım hatalarının önemi bir kere daha
ortaya çıkmıştır. Bu hatalar 1992 Erzincan depremi sonrasında
defalarca dile getirilmiş, gerekli önlemler alınmamış, yaşananlardan
ders çıkarılmamıştır.
Yüzölçümünün
yüzde 92'si, nüfusunun yüzde 95'i ve sanayisinin yüzde 98'i deprem bölgesinde
olan Türkiye'de son yüzyılda büyüklüğü 5'ten büyük olan toplam
130 deprem olmuştur. Son deprem felaketi öncesi de bölgede 7 dolayında
deprem olabileceği yolunda bilimsel uyarılar yapılmış, yerel yöneticiler
ve hükümetler gereken önlemleri almamıştır.
Fay hatlarının
hareketleri çok derindir. Bu doğa olayını hiçbir yönetimin,
otoritenin iradesi yok edemez. Yapısal bir sarsıntı ve kırılma
mutlaka yaşanır. Depremlere karşı önlem alabiliriz. Ama izlenen
sosyal, ekonomik ve siyasal politikaların kendileri bir deprem ya da fay
hattı oluşturuyorsa, bunları değiştirmek de bizim elimizdedir.
Mühendislerin-mimarların
var oluş nedenleri insanlara güvenilir, ekonomik, rahat bir yaşam ortamı
sunmak ve bu görevini yaparken de doğayı ve çevreyi korumaktır. Bu işlevlerini
yerine getirirken aklın ve bilimin yol göstericiliğinde yürüyerek
tekniği kullanmaktır.
Doğa ile
uyumlu bir hayat, insan soyunun ilk atalarına özgü bir düşünceydi.
İnsan kendine henüz yabancılaşmamıştı. İnsan, kendi varlığını
korumak ve geliştirmek için attığı her adımda, hem kendisini hem de
dünyayı değiştirdi. Bununla da kalmadı, kurduğu ilişkiler onun düşüncesini
de etkiledi.
Her yerde beton
temeller uzanıyor, beton kuleler dikiliyor ve demir, çelik, alüminyum
ve camdan yapılma dikey bir dünyaya yol almak için her yerde yapı
iskeleleri yükseliyordu... Bu bir fizik ve kimya çağıydı. İlkel
toplumun karşıtı olarak uygar toplumun en önemli özelliği, meta üretiminin,
yani değişim amacıyla üretimin gelişmesidir.
Geçmişten
ders almak
Uzun yıllar
geriye gitmeye gerek kalmadan; 1966 Varto, 67 Sakarya, 70 Gediz, 71 Burdur
ve Bingöl, 75 Lice, 76 Muradiye-Çaldıran, 92 Erzincan, 95 Dinar, 98
Adana-Ceyhan gibi yakın tarihte yaşanan depremleri hatırladığımızda,
bunların binlerce insanımızın canına, onbinlercesinin barınaksız
kalmasına yol açtığı görülmüştü. Ateş düştüğü yeri yakıyor,
yeni bir felakete kadar, yaşananlar kısa sürede, kolayca unutulup
gidiyordu. Bu durum, farklı bölge ve yerleşim alanlarında meydana
gelen depremlerin ortak yanı olarak öne çıkıyordu.
Türkiye'yi yönetenler
her deprem sonrası aynı şeyleri söylüyor, basın aynı başlıkları
atıyordu. Yöneticiler, ''Devletimiz büyüktür, yıkılanın yerine
yenisi yapılır, sorumlular cezalandırılacak'' şeklinde kalıplaşmış
demeçler veriyordu. ''Bundan sonra fay hatları üzerine bina yapılmaması
için gerekli tedbirlerin alınacağı'' söyleniyordu. Klasik hale gelmiş
ve İnandırıcılığını yitirmiş demeçlerdi bunlar.
17 Ağustos ve
12 Kasım depremlerinin yol açtığı felakete rağmen görülüyor ki, Türkiye'de
değişen bir şey yok. Sistem, göstermelik çözümlerle halkı
oyalamaya, felaketin üstünü örtmek için depremler olmamış gibi
davranmaya devam ediyor. Ülkenin en önemli sanayi tesislerini yüzyıllardan
beri depremlerin olduğu bilinen bölgeye kuran, sanayinin ucuz emek
depoları için insanların bölgeye akmasını teşvik eden, elverişsiz
zeminleri, verimli tarım topraklarını iskâna açarak insanların hayatı
ve parasıyla ödedikleri ve altında kaldığı beton blokların
dikilmesine seyirci kalan, kaçak yapılaşmayı teşvik eden sistem, bu
felaketin sorumlularını yine ortaya çıkarmıyor, bağrında saklıyor.
Medya, her
deprem sonrasında olduğu gibi, felaketin sorumluları olarak birkaç müteahhidi
keşfedip süreci yine bunlarla sınırladı ve bütün sorumlulukları örtbas
etti. Bilinen görevler yerine getirildi. Hırsızlık koalisyonunun ve suç
zincirinin halkaları yine ortaya çıkarılmadı.
Tarım alanları,
sahiller ve dolgu alanları yine yapılaşmaya açıldı. Bu alanlar üzerine
kurulan 25 bin prefabrik konutun yapımı bilinen ihale yöntemleriyle
rant aracı olarak kullanıldı. İnsana dayalı çözümler yine devreye
girmedi. Bilim adamları, meslek örgütleri ve duyarlı toplum kuruluşları
yine yok sayılıyor, Türkiye'nin birikim ve potansiyeli yine devre dışı
bırakılıyor.
Rantçılar,
vurguncular yine sahnedeki yerlerini alıyor, kaynakların bir avuç
insana, sermaye çevrelerine aktarılması devam ediyor. Hasarlı binaların
onarılması süreci de tam bir rant sürecine dönüştü.
TMMOB ve Odalarımızın
karşı çıkmalarına rağmen zemin etütleri, hasarlı yapıların
projeleri, onarımları ve denetimleri piyasa koşullarının insafına
terk edildi. Bu konuda 500-600 kadar özel büro yetkilendirildi. İçlerinde
mesleki birikimleri, yetkinlikleri tartışılır mühendislere belgeler
verildi. Bilim adamlığı kisvesi altında faaliyet yürüten insanlar
ortalığa dökülerek, rant pastasını paylaşmaya başladı. Deprem
sonrası yürürlüğe sokulan onlarca ''kanun hükmünde kararname''
lerle sorunlara çözüm getirmek değil, rant pastasının paylaşımı
amaçlandı. Sistem, her şeyiyle felaketi unutturmaya çalışıyor!
Deprem
riski artarak sürüyor
Ama, toplumsal
yaşamın derinliklerinde, felaketin boyutları, deprem dalgalarının yıkıcılığı,
nerelerin yapılması gerektiği konuşuluyor. İnsanlar çözümler arıyor,
korku ve endişe ortamında bazı yerleşim alanları terk ediliyor. Çünkü,
deprem riski artarak devam ediyor, deprem güncelliğini koruyor. Marmara
Depremi, küreselleşme politikalarına teslim olmuş bir sistemin,
toplumsal ve insani sorunlar karşısında ne kadar körleştiğini, kamu
örgütlenmesinin ne kadar aciz bir yapıya dönüştüğünü ve kamu yönetiminin
ne kadar etkisizleştiğini açıkça ortaya koyuyor, anlaşılır kılıyor.
Planlama kavramı
ve planlı bir üretim ekonomisi perspektifi, liberal ekonomik modelin
gereği olarak rafa kaldırıldı. Türkiye'nin ulusal, bölgesel,
metropoliten, kentsel planlaması ve kurumları fiziki, ekonomik, sosyal
ve kültürel alanların tümünde ortadan kaldırıldı. Bu plansızlık
ortamında sermayenin kârını maksimize eden kararlar tek belirleyici
olgu haline geldi. 17 Ağustos'ta yıkılan yapılardan ibaret değildir.
Sosyal, ekonomik ve siyasal bütün yapıları çürümüş, çökmüş
bir sistemde yapıların ayakta kalması zaten mümkün değildir. Ortaya
serilen tablo, çürürken toplumsal yaşamın bütün hücrelerini de
çürüten siyasal ve toplumsal bir süreci apaçık gözler önüne
seriyor.
İnsanlığın
taş taş üstüne koyarak birikimleştirdiği insanlık uygarlık değerlerinin,
insani ilerlemenin, toplumsal gelişmenin, bilimin ve kültürün yaratıcısı
olan emeğin aşağılanmasının, dışlanmasının ağır bedelini ödüyoruz
bütün bir toplum olarak.
TMMOB, uygarlığın
gelişmesi ve insanca yaşam ortamlarının sağlanmasında yalnızca
bilim ve tekniğin gelişmesinin yeterli olmadığını, doğa ve insanın
temel değerler olarak kabul edilmesini savunmaktadır. Çünkü,
belirleyici olan bilimin nasıl ve ne için kullanılacağıdır.
Deprem kuşağında
yaşadığımıza göre depremi de yaşamamız kaçınılmaz bir şeydir.
Fay hatlarının hareketleri çok derindedir. Bu doğa olayını, hiçbir
yönetimin, otoritenin iradesi yok edemez. Yapısal bir sarsıntı ve kırılma
mutlaka yaşanır. Önlem alabiliriz, ama, izlenen sosyal, ekonomik ve
siyasal politikaların kendileri bir deprem ya da fay hattı oluşturuyorsa,
bunları değiştirmek de bizim elimizdedir.
Ülkemizde yıkıcı
depremlere yolaçabilecek çok sayıda diri (aktif) fay vardır. Jeolojik
yapı gereği Kuvaterner'den (yaklaşık 1 milyon yıl) beri hareket ettiği
kabul edilen faylar ''diri faylar'' olarak tanımlanmaktadır. Yüzölçümünün
yüzde 92'si (yüzde 45'i 1. derece, yüzde 26'sı 2.derece), nüfusunun yüzde
95'i ve sanayisinin yüzde 98'i deprem bölgesinde olan Türkiye'de son yüzyılda
magnitüdü (büyüklüğü) 5.0'dan büyük olan toplam 130 deprem olmuştur.
Bu depremlerde yaklaşık 80 bin kişi yaşamını kaybederken, 150 bin kişi
yaralanmış ve 600 bin konut hasara uğramıştır.
Tehlikeli
bölge
17 Ağustos ve
12 Kasım 1999 depremlerinin yol açtığı felaketler, onbinlerce insanın
yaşamını yitirmesine, yaralanmasına, binlercesinin sakat kalmasına
yol açmış, 300 bin cıvarında konut ve işyeri kullanılamaz hale
gelmiş ve bir milyon civarında yurttaşımız barınaksız kalmıştır.
Büyüklüğü 7 civarında olan depremlerdeki sıralanış, KAFZ üzerinde
doğudan batıya doğru bir sonraki oluşacak olan depreme yoğun gerilme
aktarması yapıldığını göstermektedir. 17 Ağustos 1999 Gölcük
Depremi'nin oluştuğu bölgenin 1967 Adapazarı-Mudurnu Depremi'nden bu
yana sismik açıdan sakin, fakat, büyük gerilim birikimlerinin oluştuğu
tehlikeli bir bölge olduğu; gelecekteki olası bir büyük depremin bu bölgede
oluşabileceği ve bunun büyüklüğünün de 7.0 dolayında olabileceği,
yerli ve yabancı yerbilimcileri ve ortak çalışma grupları tarafından
son 20 yıldır gerek yazılı, gerek görsel basında, gerekse çeşitli
ulusal ve uluslararası bilimsel toplantılarda sürekli olarak gündeme
getirilmiş, tartışılmış, bu konuda alınması gereken önlemler ve
yapılması gereken hazırlıklar için hükümetler ve yerel yöneticiler
sürekli olarak uyarılmış, ancak bu uyarılar ciddiye alınmamıştır.
Hasarın
ve can kaybının nedenleri
Depremlerde
hasarın ve can kaybının nedenlerini üç ana grupta toplamak mümkündür.
Bunlar, depremin büyüklüğü ve yayınım özellikleri, zemin özellikleri
ile yapı özellikleridir. Depremin aletsel büyüklüğü, depremin
kaynak parametreleri açısından hasarda başta gelen etkendir. Bunun yanı
sıra ivme değerinin büyük oluşu, odak derinliğinin sığlığı
hasarı arttırıcı unsurlar içindedir. Yayınım özellikleri ise
deprem sırasında faylanma boyunca oluşan elastik dalgaların yayınım
özellikleri ile ilgilidir. Özellikle, doğrultu atımlı faylarda yayınımın
doğrultusunda hasar çok fazla olmaktadır.
17 Ağustos
1999 depreminde Adapazarı, Gölcük, Değirmendere, Halıdere, Yalova ve
Çınarcık yerleşim alanlarındaki hasarın büyüklüğünün bir
nedeni de budur. İstanbul Avcılar yerleşim yerinde gözlenen büyük ölçüdeki
hasarın nedenlerinden birinin de ''odaklanma'' olarak nitelendirilen
elastik dalga yayınım özelliği olduğu düşünülmektedir.
Zemin
Koşulları
Deprem bölgesinde
yapılan saha gözlemleri yapı hasarlarında zeminin dinamik ve jeolojik
özelliklerinin belirleyici olduğunu ortaya koymuştur. Bu durum özellikle
Gölcük, İzmit, Yalova, Sapanca, Adapazarı ve Akyazı'da gözlenmiştir.
Ölümle sonuçlanan hasarlar fay boyunca 20-200 m. genişliğindeki
fiziksel deformasyon zonu (yüzey kırığı) ile bataklık ve dayanımsız
zeminler olan pekişmemiş çakıl-kum-milden oluşan, yeni alüvyon
zeminler üzerinde gerçekleşmiştir. Fayın yüzey kırığına çok yakın
mesafede, hatta doğrudan fay kırığı üzerinde bulunmasına rağmen,
deprem sarsıntılarından daha az etkilenen sağlam zeminlerdeki yapıların
çoğunda ölümcül hasar olmamıştır. Buna karşın, depremin merkez
üssü ve faydan uzakta olan, kötü zeminlerin çoğunda toplu ölümle
sonuçlanan yıkıntılar oluşmuştur. Özellikle Adapazarı kent
merkezindeki hasarın büyük olmasının nedeni ise zemin büyütmesi ve
sıvılaşmasıdır. Her iki olay da genellikle suya doygun, gevşek
zeminlerde ve sonradan kurutulan iskâna açılmış göl alanları, dere
yatakları ve deniz kıyılarında gözlenmiştir.
Böyle
zeminlerdeki binalar (depreme dayanıklı olarak yapılsa bile) zemine gömülmekte
ve/veya yana yatmaktadır. Adapazarı kent merkezinde sıvılaşma sonucu,
Kavaklı caddesi boyunca binaların zemin katları zeminin içine gömülmüş,
kaldırımlar 1 m. yukarı kalkmıştır.
Birçok bina
yana yatmış ve devrilmiştir. Ayrıca, Akyazı, Düzce ve Gölyaka'da küçük
boyutta sıvılaşmalar oluşmuştur. Yalova yerleşim alanı ve yakın çevresinde
genç alüvyon çökelleri bulunmaktadır. Bu çökeller özellikle Yalova
merkezi, Safrandere ve Mandıra derenin taşıdığı kırıntıların
Marmara denizine ulaştığı delta üzerinde yer almaktadır. Bu birimde
yeraltı suyu seviyesi yüzeye yakındır.
Gölcük ve yakın
çevresindeki yerleşim alanlarında da benzer alüvyal çökeller yer
almaktadır. Bu kesimde deniz kıyısında yapay dolgular üzerinde yerleşimler
oluşturulmuştur. Can ve mal kaybının artmasında bunun da etkisi olmuştur.
Zemin dinamiği,
deprem gibi tekrarlı hareket sırasındaki zemin dinamik davranışını
konu edindiğinden, dinamik ve mekanik parametreler olayın doğası gereği
farklı olmaktadır.
Yıllardır süren
çalışmalar aynı büyüklükteki depremlerin, aynı uzaklıkta çok
farklı yer hareketi ivmesi oluşturabileceğini göstermiştir. Bu olgu
depremin algılandığı alandaki depremin frekansı ve süresi içinde geçerlidir.
Bunun nedeni depremden dolayı bir noktada algılanan yer hareketlerinin
birçok unsura bağımlılığıdır.
Yeni
bilimsel veriler
Depreme dayanıklı
yapıların yapılması için izlenen yaklaşımda yakın zamana kadar bölgenin
sismisitesi ve kabaca sınıflandırılmış zemin cinsi ile yapıya ait
bazı özelliklerin bilinmesi yeterli olarak görülmekteydi. Oysa, son
yirmi yıl içinde karşılaşılmış ve yorumlanabilmiş hasarlar ve de
özellikle 17 Ağustos Marmara Depremi daha detaylı çalışmalar yapılması
gereğini ortaya çıkarmıştır. Bu açıdan olaya yaklaşıldığında,
bir ülkeyi birkaç ayrı bölgeye ayıran sismik (makro) bölgelemeden çok
daha detaylı ve mühendislik uygulamasına yönelik çalışmaların yapılmasının
gereği ortaya çıkmıştır.
Yapı
özellikleri
17 Ağustos ve
12 Kasım depremleri, Marmara Bölgesi'nin çok geniş bölümünde yapılarda
yıkımlara ve hasarlara yol açmıştır. Doğuda Bolu'dan başlayarak,
Adapazarı ve İzmit'e, Marmara Denizi'nin güneyinde Gölcük, Yalova, Çınarcık'a,
kuzeyinde ise İstanbul (Avcılar, Zeytinburnu, Bakırköy, Bahçelievler,
Yeşilköy, Florya, Küçükçekmece, Silivri...) ve Tekirdağa kadar
uzanan bölgede gözlenen yıkımlar ve hasarlar can kayıplarının büyük
olmasına neden olmuştur.Hasarların nedenleri;
Yapı-zemin etkileşimine yönelik etütlerin mühendislerce
istenilmemesi, buna göre temel tasarımı yapılmaması, narin taşıyıcı
elemanlar ile sistem oluşturarak güçlü kolon, zayıf kiriş kuralının
uygulanmaması, taşıyıcı sistem elemanlarının konsollara taşıtılması,
planda ve düşeyde düzensizlik ve süreksizlikler oluşturulması, bant
pencere-iç konsol gibi kısa kolon oluşturacak detaylara dikkat
edilmemesi, konsollara kapalı çıkmalar yaparak binayı büyütmek,
zemin katların yumuşak kat olmasına imkân verilmesi şeklinde sıralanabilir.
17 Ağustos depreminin ardından yaşamsal önem taşıyan ilk
iki gün bölgedeki halka yardım ulaştırılamadı
Hükümetin 'yardım' çaresizliği
(Cumhuriyet
7 Haziran 2000)
Depremin hemen ardından hiçbir kurtarma faaliyeti görünmüyordu.
Enkaz altında kalan binlerce insana ilk müdahale yapılamıyordu. Yaşamsal
önem taşıyan ilk iki gün bölgeye ulaşılamıyor, yıkılan binalar,
yardım bekleyen insanlarımıza mezar oluyordu. Enkaz altındaki yakınlarının
ölümlerini izlemek durumunda kalanların feryatları giderek artıyordu.
1 7 Ağustos 1999 günü sabahı Ankara'dan hareket eden TMMOB heyeti,
öğleden önce Bolu ve Adapazarı'na ulaştı. Deprem sonrası Düzce ve
Gümüşova'da görülen durum, felaketin boyutları konusunda ipuçları
veriyordu. Adapazarı'ndaki görünüm korkunçtu, depremin yol açtığı
felaket çok büyüktü. Ana caddeleri ve sokakları binaların enkazlarıyla
tamamen kapanan Adapazarı, adeta ölü bir kent görünümündeydi. Beton
blokların plakalar halinde üst üste yığılmış olan katları sayılabiliyor,
bunların arasında kalmış binlerce can hayal edilebiliyordu.
Hiçbir kurtarma ve enkaz kaldırma faaliyeti görünmüyordu. Enkaz
altında kalan binlerce insana ilk müdahale yapılamıyordu. Hayati önem
taşıyan ilk iki gün halkın yardımına yetişilemiyor, yıkılan
binalar, içinde acıyla kıvranan, yardım bekleyen insanlarımıza mezar
oluyordu. Depremin merkez üssü Gölcük'te halk çaresizlik içinde,
çökmüş binaların önünde ağlaşıyor, Donanma Komutanlığı'na
giden iş makinelerinin önlerine kendisini atıyor ve yardım istiyordu.
Donanma Komutanlığı da ağır bir yıkıma uğramıştı. Caddeleri ve
sokakları enkazlardan geçilemeyen Gölcük ölü bir kent haline gelmişti.
Caddeler yaralılarını nereye götüreceğini bilemeyenler tarafından
istila edilmiş durumdaydı. Şehrin Donanma Caddesi üzerindeki binaların
tümü çökmüş, yapı adaları tamamen bir enkaz haline gelmişti.
(Raporun bu bölümünde, TMMOB'nin deprem bölgelerinde görev yapan
uzmanlarının, depremin ilk günlerine ilişkin tanıklıklarına ayrıntılı
yer veriliyor. Deprem bölgelerinin tümü için, ilk günlerin gelişmelerini,
kurtarma çalışmalarındaki yetersizliği anlatan bu çok önemli
saptamalara, yer darlığı nedeniyle, söz konusu gelişmelere medyanın
da tanıklık yapmış olmasını gözeterek fazla yer veremiyoruz. Sadece
bellekleri tazelemek üzere kimi alıntılarla yetiniyoruz...)
Deniz dolgu alanları geri aldı
Gölcük'ün doğusunda, İhsaniye Belediyesi sınırları içindeki
SEKA Orman Fidanlığı üzerinde inşa edilmekte olan Ford-Koç Otomotiv
Fabrikası'nda büyük hasarlar olmuştu. Yabancı gazeteciler gözlemlerini,
''İncelediğimiz en ilginç tesislerdendi, fabrika alanı depreme neden
olan fay hattı ile kesişiyordu. Fay, Body Shop binasının hemen yanından
geçiyordu. Fabrika yetkilisi, yirmi işçinin enkaz altında kalarak
hayatını kaybettiğini anlattı'' cümleleri ile aktardılar. Sahiller
ve dolgu alanları üzerine yapılan binalar ve yollar deniz tarafından
geri alınmıştı.
Yalova'da en lüks konutların bulunduğu blokların kat döşemelerinin
birbirinin üstüne çöktüğü, devrildiği, yana yattığı veya zemin
katların bodrum kata dönüştüğü Hacımehmet Ovası, tam bir enkaz yığını
haline gelmişti. Eskiden meyve bahçeleriyle kaplı bu ova, binlerce cana
mezar olmuştu. Çınarcık yerleşim alanı da ağır hasara uğramıştı.Yıkılan
binlerce binada kurtarma çalışmalarına ikinci günde de başlanamazken,
enkaz altında binlerce insanın yaşadığı tahmin ediliyordu. Enkaz altındaki
insanlara yardımda bulunamayan, yakınlarının ölümlerini elleri
kolları bağlı izlemek durumunda kalanların feryatları giderek artıyordu.
Halk çaresizdi. Binalar gibi yürekler de yıkılmıştı.
Ulaşım felç
17 Ağustos sabahının ilk ışıklarıyla birlikte İstanbul'dan İzmit,
Yalova ve Adapazarı'na gidenler ile bölgeden uzaklaşmaya çalışanların
otomobilleri ile yollara düşmesi, ulaşımı felç etmişti. Bölgedeki
ulaşım güzergâhları en önemli ilk 5-6 saatte neredeyse tamamen
kapanmıştı. Deprem bölgesine ilk günlerde denizden ve havadan ulaşım
köprüsü kurulma olanağı olduğu halde bu yola başvurulmadı.
Yol kenarındaki cesetler
Cumhurbaşkanı, Başbakan ve diğer bazı bakanlar bölgeye hava
yoluyla ulaşırken, kurtarma ekiplerinin bölgeye karayoluyla ulaştırılmaya
çalışılması dikkat çekiciydi. Morgların dolması nedeniyle,
perdelere ve battaniyelere sarılarak yol kenarına dizilen cesetler
kokuyordu. İstanbul-Yalova arası deniz ulaşımı tüm aksaklık ve
yetersizliklerine rağmen yapılıyor ve rahatlık sağlıyordu. Bölgeye
yardım ve kurtarma malzemesi ulaşımı denizyoluyla yapılmaya çalışılıyordu.
Üç tarafı denizlerle çevrili ülkemizde, deniz ulaşımına gerekli önemin
verilmemesi bir kez daha ortaya çıkıyordu.Yıkıntılar altından çıkarılabilen
ölüler hiçbir kayıt altına alınmadan/alınamadan yakınları tarafından,
genellikle çevre köylerde veya başka kentlerde toprağa verildi.
Toplu mezarlıklar
Yalova'da, Adapazarı'nda ve İzmit'te resmi kayıtlara geçmeyen
binlerce insan mezarlıklara topluca gömülüyordu. Kurtarma amacıyla bölgeye
gelen ekiplerin elinde arama-kurtarma donanımlarının olmaması sonucu
kurtarma çalışmaları; kazma, kürek, balyoz gibi basit malzeme ile yürütülüyordu.
Enkazların arasından çıkarılanlara ilk müdahalelerin yapılmasında
önemli sorunlar yaşandı. Çünkü, hasarlı hastahanelerin bahçelerinde
ilk yardım hizmetleri verilmeye çalışılmış, fakat bu hizmetlerin bölgesel
dağılımı sağlanamadığı için belli noktalarda yığılmalara neden
olunmuştu.
Enkaz altındaki canlı tespitlerinin yapılması gerekirken birinci ve
ikinci günden itibaren yıkıntılara ağır iş makinelerinin sokulması,
çalışmaları enkaz kaldırmaya dönüştürdü. İnsanlar unutuldu; her
şey enkaz olarak görülmeye başladı. İnsani değerler kepçelerle
kamyonlara yüklenip Körfez'in sularına boşaltılmaya başlandı.
İlk adım sivil örgütlerden
Bölgede barınma için ilk adımlar kitle örgütleri ve gönüllüler
tarafından atıldı. Bölgeye ilk gelen çadırlar, yardım edenlerin
elindeki tatil amaçlı kullanılan çadırlardı. İnsanlar, ilk günler
havaların sıcak ve yağışsız olması nedeniyle açık arazide
gecelediler. Ancak yağmurların başlamasıyla birlikte sorunlar da başladı.
Kriz masalarınca kurulan çadırlar ve gelen yardımların bir kısmı
sular altında kaldı. Hükümet adına Başbakan Bülent Ecevit tarafından
yapılan ilk açıklamada karayolları, demiryollarındaki hasar, haberleşme
sisteminin çökmesi sonucu bölgeye ulaşılmadığı ve haberleşmenin
tamamen kesildiği belirtilmiştir. Bu nedenle ilk iki gün boyunca bölgeye
devlet adına, kamu kuruluşları adına yardım ulaşamamıştır.
Parlamento ve hükümet olayın büyüklüğüne ve vahametine karşın,
bunu olağanüstü bir durum olarak değerlendirmemiştir. Hükümet olayı
ve kayıpları sürekli küçültmeye gayret etmiştir. Özellikle can kayıpları
çok düşük sayılarda verilmiş, gerçek gizlenmeye çalışılmıştır.
Bölgeye ulaşan yerli yabancı kurtarma ekiplerinden, inşaat
makinelerinden, kurtarmada kullanılan araç gereçten, sağlık ve
beslenmeyle bağlantılı insani yardımlardan.. doğru, verimli bir şekilde
ve yeterli olarak yararlanılmamıştır. Kurtarılabilecek binlerce insan
bu nedenle yaşamını yitirmiştir. Deprem alanlarında oluşturulan Başbakanlık
Kriz Merkezi ve bağlı masalar yönetimde, yönlendirmede başarısız
olmuş, 'masalar' ın kendisi sorun haline gelmişlerdir. Devletin, savaş,
deprem, sel, heyelan, çığ vb. gibi doğal olayların yarattığı olağanüstü
durumlarda görev yapması için kurulan Kızılay, Sivil Savunma Teşkilatı
ve Afet İşleri Genel Müdürlüğü gibi kurumlar yöre halkına ulaşamamış
ya da büyük oranda yetersiz kalmıştır. Binlerce yapının yıkılması
ve hasar görmesi nedeniyle açıkta kalan yüzbinlerce insanın barınma
sorununda da devlet sınıfta kalmıştır.
Geçici konut sorunu
Geçici konut sorunu, bölgede inşaatı bitmek üzere olan büyük bir
yapı stoku tamamlanarak, bölgenin ikinci konut potansiyeli değerlendirilerek
ve kamu kuruluşlarının ülke çapındaki dinlenme ve eğitim
tesislerinin kapasiteleri kullanılarak çözülebilirdi. Hükümet, doğrudan,
kalıcı konut üretimine yönelmesi gerekirken prefabrike geçici konut
üretimini bütün eleştirilerimize ve hükümet içindeki tartışmalara
karşın, bir çözüm yolu olarak görmüş ve yirmi altı bin adet, 30
m2 büyüklüğünde prefabrike geçici konut ihalesi Bayındırlık ve İskân
Bakanlığı'nca (BİB) yapılmıştır. Toplanan yardımın büyük bölümü
(yaklaşık kırk trilyon TL) bu ihalede kullanılmıştır.
Devlet; yağmura, iklim koşullarına dayanıklı yeterli sayıda, büyüklükte
çadır temininde yetersiz ve geç kalmıştır, ağır davranmıştır.
Bunca acılar ortamında bile prefabrike konut ihaleleri önemli ölçüde
iktidar partilerinin yandaşlarına verilmiştir. Deprem bölgesinde çok
sayıda can kaybına neden olan doğal yapıyı, ormanları, verimli tarım
topraklarını tahrip eden yanlış yer seçimleri, çadır yaşam alanları
ve prefabrike konut gibi geçici yerleşme uygulamaları sırasında
tekrar edilmiştir.
'Suç delilleri yok edildi'
Hükümet, zemin dayanıklılığı olmayan verimli tarım topraklarının
iskâna açılmasından, özellikle Yalova'da çok katlı
yapıların yapılmasından belediye başkanları ve belediye meclis üyeleriyle
birlikte sorumluluğu ve ortaklığı yazılı-görüntülü medyada da değinilen
bir bakanı, kendi seçim bölgesine deprem bölgesi sorumlusu olarak atamıştır.
Yalova'da ve bölgede yıkılan binaların enkazı hızla kaldırılarak
suç delilleri yok edilmiştir. Yardımların dağıtılmasında,
yaraların sarılmasında ayrıcalıklar yaşanmıştır. Hükümet;
felaketzedelerin sağlık, eğitim, beslenme, giyinme ve barınma
sorununun çözümünde kamusal görev ve sorumluluk alanını saf dışı
tutmaya devam etmiş, sorunların çözümünde sürekli olarak halktan
yardım istemiştir.
Bütçede, 17 Ağustos'tan tam 27 gün önce oluşturulan afet fonunun
kasasının tamtakır olduğu ortaya çıkmıştır. Afet fonunda yalnızca
1 milyon TL bulunurken 80 trilyon liralık iç ve dış yardım toplanmıştır.
İnsan kurtarmada kamu kuruluşlarının yokluğu konuşulurken, yürekli
davranışlarından, iyi niyetlerinden başka bir şeyleri olmayan
kurtarma için gerekli eğitim, kadrolaşma ve teknik donanımdan yoksun,
gönüllü kurtarma grupları abartılarak ön plana çıkarılmıştır.
Böylece, kamuoyu rahatlatılmış, oyalanmış ve küreselleşmenin
'sivil toplum' modelinin propagandası körüklenmiştir.
'Kamu kurumları harekete geçirilemedi'
Depremin ardından topyekûn seferberlik ilan edilmesi gerekirken,
ancak bunu örgütleyecek sosyal devlet Yeni Dünya Düzeni'yle parçalanmış
olduğu için, kamu kurumları harekete geçirilemez halde idi. Başbakanlık
Kriz Merkezi Müsteşarlığı'nın istemleri üzerine ağır hasar görmüş
binaların yıkım teknikleriyle ilgili Maden Mühendisleri Odası'nın
hazırladığı bir dosya, TMMOB tarafından yetkililere iletilmiştir.
Ancak bu bilgi birikimi uygulamada değerlendirilememiş ve binaların yıkımı
yeni can kayıplarına yol açmış ve çevreye zarar verecek bir biçimde
devam etmiştir.
Bayındırlık ve İskân Bakanlığı (BİB), hasar tespiti yapmak üzere
800 kadar değişik mesleklerde kamu çalışanını hiçbir hazırlık
yapmadan deprem bölgesine göndermiş, ancak büyük bir çoğunluğu bir
iş yapamadan geri dönmüştür. BİB'nin imar alanıyla ilgili yayımladığı
çok sayıda yönetmelik değişiklikleri Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir. Depreme dayanıklı yapı üretmek iddiasıyla başlatılan
Yapı Denetimi ve Sorumluluk Kanunu Tasarısı ve buna bağlı olarak 3458
sayılı Mühendislik Mimarlık Hakkındaki Kanun, 6235 sayılı TMMOB
Kanunu, Devlet İhale Kanunu vb. kanun değişiklikleri kanun hükmünde
kararnamelerle yapılmaya çalışılmaktadır. Bütün bu değişiklikler,
imar hukuku bütünlüğünden koparılmış ve parçacı bir anlayışla
yapılmaktadır. Sorunu çözmekten uzak bu anlayış, imar alanında oluşan
rantların paylaşımını düzenlemektedir. Kamusal denetim olanaklarını
ortadan kaldırmakta ve bu kamusal alan da özelleştirilmektedir.