Depremde karakteristik olarak gözlenen
hasara neden olgular şunlardır:
* Yapılar, deprem hareketinin yatay ivmesine karşı yeterli dayanıklılığı
göstermemiştir.
**Uygulamada görülen hataları iki bölümde toplamak mümkündür.
Birincisi, projeye göre imalat yapmamak veya yanlış yapmak şeklindeki
uygulamalardır. Taşıyıcı elemanların boyutlarının küçültülmesi
veya yönlerinin çevrilmesi, bir veya birkaç taşıyıcının iptal
edilmesi, inşa sırasında binanın boyutlarının büyütülmesi,
fazladan kat çıkılması -ki bunun en çarpıcı örnekleri olarak:
üç kata kadar ilave, hatta betonarme üzerine yığma kat ilavesi ve
az da olsa tam tersi, yığma üzerine betonarme kat ilavesi- en sakıncalı
durum olarak da bina bir kullanım amacına uygun projelendirilmiş iken
başka bir kullanıma göre imal edilmesi (konut projesini işyeri
olarak uygulamak), ağırlığı arttıran, ancak sistemi olumsuz
etkileyen süs kirişleri, parapet ve betonarme çatı plağı gibi
elemanların kullanılması sık rastlanan ve hasara, yıkıma neden
olan olgulardır. Yıkılan ve ağır hasara uğrayan binaların birçoğunda
giriş ve zemin katlarının ticari (dükkân, depo, fırın, galeri...)
amaçla kullanıldığı, ayrıca, bu tür yapılarda kolonların ve
perde duvarlarının kaldırıldığı da görülmüştür.
**İkinci uygulama hatası ise uygun malzemelerin doğru biçimde
kullanılmaması, yapım aşamasında gerekli ve hatta zorunlu
deneylerin yapılmamasıdır. Bunlar; beton kalitesinin sağlanmasına yönelik
denetimini, betonun belli sürede gerekli olan bakımını, betonarme
elemanların dış tesirlerden korunması için gerekli imalatları
yapmamak, yaptırmamaktır. Betonarme demiri deneylerinin yapılmaması,
demirin uygun şekilde yerleştirilmemesi, betonarmede yeterli paspayının
oluşturulmaması ki bu korozyonun önemli bir sebebidir, uygun beton
agregasının kullanılmaması, çeşitli nedenlerle yapım aşamasının
uzaması, binaların betonarme karkası bitmiş olarak bekletilmesi,
duvar işçiliğinin kötülüğü ve betonarme elemanlar ile duvarların
birleşimlerinin zayıf yapılması, yığma yapılarda taşıyıcı tuğla
kullanılmaması, şeklinde sıralanabilir.
**Kolon kiriş birleşimlerinde ankraj eksikliği, özellikle kolon
demirlerinin ankraj eksikliğinden doğan hasarlar görülmüştür.
Etriyelerin yeterli sıklıkta yapılmaması, kriş-kolon düğüm bölgelerinde
hemen hemen hiç etriyenin bulunmaması ve donatıların kenetlenme
boylarının yeterli olmaması hasar nedeni olarak görülmüştür.
**Binalardaki hasarların bir diğer nedeni, ara kat yapılmasından
kaynaklanan ''kısa kolon'' problemidir.
**Çok katlı bitişik nizam binalar deprem sırasında birbirlerini
etkileyerek hasara neden olmuştur. Yaşanan depremlerde meydana gelen
hasarın incelenmesinde tasarım ve yapım hatalarının önemi bir kere
daha ortaya çıkmıştır. Çünkü bu hatalar 1992 Erzincan depremi
sonrasında defalarca dile getirilmiş, ancak, geçen sürede bu sorunun
çözümü için gerekli önlemler alınmamış, yaşananlardan ders çıkarılmamıştır.
Ortaya çıkan diğer bir gerçek, yapıların onaylı projelerine
uygun yapılmadığıdır. Belediyelerin onayladığı proje ile
uygulama projesi tanımları yapı sürecinde sık rastlanan olgular
olmuştur. Kurallara göre hazırlanmış bir proje onaya sunulmakta,
uygulama ise rantı yükseltmek amacıyla başka bir proje ile yapılmaktadır.
Tasarım hatalarının kaynağında ise genellikle; estetik-fonksiyonel
kaygılardan, bilgi eksikliğinden ve mal sahibi yada müteahhitlerin
taleplerine tasarım kriterleri ve meslek etiği doğrultusunda karşı
çıkılmaması yatmaktadır.
Tasarım ve uygulama hataları çoğu kez tek başına yıkıma neden
olmasa da, inşa sürecindeki hatalar zincirinin birkaçının bir araya
gelmesi yıkımın ve hasarın nedenini oluşturmuştur.
Devlet enkazı kaldırdı
( Cumhuriyet 7 Haziran
2000)
17 Ağustos depreminden sonra kurtarma çalışmaları yapılmayan ve
ceset kokularının yayıldığı binaların enkazı hızla kaldırılmaya
başlanmıştı. Yalova-Gölcük kıyı bandının sahilleri enkazın
molozlarıyla doldurulmaya başlanmıştı. Deprem sonrası kurtarma,
insani yardım gibi faaliyetlerde ortalıkta görünmeyen devlet,
binaların enkazını denize dökme işiyle ortalığa çıkmıştı.
Molozlar, aralarında devlet kuruluşlarıyla, belediyelere ait
kamyonların ve dozerlerin de bulunduğu yüzlerce iş makinesi aracılığıyla
herhangi bir ayrıştırmaya dahi tabi tutulmadan betonlarıyla, inşaat
demirleriyle ve ev eşyalarıyla birlikte denize dökülüyordu.
Denize ve derelere dökülen enkazda kol ve bacak parçaları görülüyordu.
Gölçük ilçesinin güneyindeki, çıplak gözle izlenebilen önemli
heyelan riskine rağmen vadiler bölgenin enkazının boşaltıldığı
merkezlere dönüştürülmüştü. Enkaz, Değirmendere'de bir vadi ile
Gölcük'te Örçün ve Şirinköy yamaçlarının potansiyel heyelanlı
bölgelerine dökülüyordu.
Yer yer 2 metreye kadar çatlakların olduğu bölgelere dökülen
enkaz, yağışların da başlamasıyla yükselecek yeraltı suyu
nedeniyle bu heyelanlı bölgelerdeki riski arttıracaktı. Hiçbir araştırma
yapılmadan sürdürülen bu enkaz yığma çalışmaları heyelanlı bölgeler
için gelecekte büyük bir tehlikenin habercisiydi.
Tersine göç başladı
Türkiye'nin değişik bölgelerinden göç ederek deprem bölgesine
yerleşenler bölgeyi terk etmeye başladı. Özellikle de ekonomik
nedenlerle ya da köyleri yakılan veya zorla köylerinden göç
ettirilen insanlar, evlerini terk ederek geldikleri deprem bölgesinden
geri dönmeye başladılar. Depremzedelerin küçük bir kısmı Türkiye'nin
çeşitli illerinde bulunan kamu kamplarına yerleştirildi; diğer bir
kısmı da yakın çevredeki köy ve kasabalarda bulunan akrabalarına sığındı
ya da göç ettikleri bölgelerde evleri, arazileri bulunanlar geriye dönmeye
başladı. Sonuç olarak bölgede kalanların çoğunluğunu depremde
her şeyini kaybetmiş, gidecek yeri ve olanağı olmayan yoksul aileler
ya da kimseler oluşturuyordu. Hükümetin düzenlemeye çalıştığı
çadır ve prefabrike yerleşmeler ise barınma gereksiniminin çok küçük
bir bölümüne yanıt verebilmiştir. 12 Kasım depremi, 17 Ağustos
depreminin neden olduğu acılara, feryatlara ve yapısal yıkımlara
yenilerinin eklenmesine yol açtı. Bolu il merkezi, Düzce ve Kaynaşlı
ilçeleri 12 Kasım depreminden en fazla etkilenen yerleşim alanlarıydı.
Ağır kış koşullarının yaşandığı bir mevsimde, insanlar soğukta
ve sokaklarda kalmıştı.
17 Ağustos depremi sonrası hasar tespit komisyonlarının
''oturulabilir'' raporu verdiği binaların büyük bölümü bu
depremle birlikte yıkılmış ve can kayıplarının artmasına yol açmıştı.
Halk, yıkılan binaların önlerinde bu durumu yüksek sesle
dillendiriyordu.
Felaketi büyüten canavar
Düzce'nin, bahçeler içindeki bir ve iki katlı eski yöresel yapıları
17 Ağustos depreminde olduğu gibi 12 Kasım depreminde de hasar görmemiş
ve ayakta kalmıştı. Bu yerleşim dokusunun yıkılıp yerlerine yapılan
çok katlı beton bloklar tamamen göçmüş ve ağır hasar görmüştü.
Rant ve spekülasyon kıskacı, Düzce'de de kendini gösteriyor,
felaketin boyutlarını büyüten bir canavar olarak öne çıkıyordu.
Anadolu otoyolunun yapımı sürmekte olan Bolu Dağı kesimindeki tünelin
içinde bazı çökmeler olduğu şantiyede çalışanlar tarafından
TMMOB heyetine aktarıldı.
Bolu tünelini görme talebimiz ilgililerce reddedildi. Tünel ekseni
üzerinde sürmekte olan sondaj çalışmaları açılan 116 mm çaplı
üç adet sondaj kuyusunun delme borularının sıkışma nedeniyle döndürülemediği
ve bırakılmak zorunda kalındığı, sondaj firması yetkililerince
anlatıldı. Bolu Tüneli viyadüklerinde hasarlar olmuştu. Faylanma
nedeniyle viyadük ayaklarının oturduğu zeminde yarılma ve
kabarmalar oluşmuş, pabuçlarla platform arasında oynama ve kopmalar
meydana gelmişti.
17 Ağustos depremini izleyen günlerde, depremin büyüklüğü
konusunda yerli ve yabancı deprem araştırma merkezlerinden verilen
bilgiler arasında tutarsızlık ortaya çıktı. Can kayıpları açıklanan
resmi rakamların üstünde olup, resmi kayıtlara geçmeyen ve hâlâ
enkaz altında bulunan insanlarımız vardı.
Depremin etkilediği bölgenin ülke Gayri Safi Milli Hasıla içindeki
payının yüzde 40'ını oluşturması, sanayide katma değer içindeki
payının yüzde 46.7 oranında olması, ülke nüfusunun üçte birini
barındırması, yaşanan ''felaketin'' yarattığı yıkımın (Devlet
Planlama Teşkilatı'nın rakamlarına göre 9 ila 14 milyar dolar civarında
olması) uzun dönemli etkilerinin de olacağını göstermektedir