1. Dünya Savaşı'nın en trajik öykülerinden
biri Sarıkamış'ta yaşanmıştı. İşte 91 yıllık dram...
Enver'in hırsı faciayı yarattı
Tam 91 yıl önce, 22 Aralık 1914 günü
başlayan Sarıkamış Kuşatma Harekatı tamamlandığında koca bir ordunun
neredeyse tamamı yok oldu. Enver Paşa'nın hırsıyla hareket eden
hazırlıksız, yorgun askerler kar fırtınası, ayaz ve düşman kurşunu
altında can verdi.
Sarıkamış'taki plan
aslında basitti. 1914 sonbaharında İngiliz Donanması'nın önünden
kaçan iki Alman zırhlısı gönderine çektiği Osmanlı bayrağı ve ciğer
kırmızısı fesler giymiş Alman mürettebatıyla Yavuz ve Midilli
adlarını alarak Rus limanlarını bombalamış, savaş patlamıştı. 1
Kasım'da Rusların General Daşkof komutasındaki Kafkas Ordusu
harekete geçmişti. 14 Kasım'da İstanbul'da Cihat ilan edilmişti.
Enver Paşa doğudaki III. Ordu ile Ruslara baskın yapacak ve üç
kolordu halinde Sarıkamış'a saldıracaktı. Zayıf grup olarak
değerlendirilen 11. kolordu Aras Nehri çevresinde düşmanla "oyalama
muharebesi" yapacak, güçlü 9. ve 10. kolordular ise arkadan dolaşıp
bir çevirme harekatına girecekti. Padişahın yetkilerini kullanan
Başkomutan Vekili Enver bir an önce saldırmak, Rusları imha edip
Ortaasya'ya doğru uzanmak istiyordu. 91 yıl önce, bu günlerde
başlayan harekat Harbiye Nazırı Enver Paşa'nın hırsının da sonu
olacaktı. Genç bir subayken Manastır'da bir falcının kaşındaki tek
bir beyaz tel için "Bu cihangirlik alametidir" demesini hiç
unutmamıştı. 33 yaşında padişahın damadı ünvanını da taşıyan genç
paşa İttihat ve Terakki elindeki imparatorluğun en muktedir
adamlarından biriydi. Komuta kademesi neredeyse tamamen
değiştirilmiş, genç, atak subaylar kurmay kadrolarını doldurmuştu.
III. Ordunun başında Hasan İzzet Paşa vardı. Paşa ordusunu taarruz
için yeterli bulmadığından savunma halinde kalmayı tercih ediyordu.
Bu yüzden de birkaç hafta sonra Erzurum önlerine çekilmeye karar
verecekti. Paşa ile kolordu komutanları arasında siyasi çekişmelere
dayanan gerilimler de bu kararda önemli rol oynayacaktı.
KOMUTAN ENVER PAŞA
Enver Paşa'da Genelkurmay Başkanı Bronsart Paşa ve Feldman'la
birlikte 12 Aralık'ta Erzurum'a geldi. Hasan İzzet Paşa görevden
affını istedi. Enver artık bizzat ordunun komutasını üstlenmişti.
10. Kolordu'ya Albay Hafız Hakkı, 9. Kolordu'ya İhsan Paşa komuta
ediyordu. 22 Aralık sabahı 75 bini tüfekli muharip olmak üzere 118
bin er, 228 top, 73 makineli tüfekten oluşan gücüyle III. Ordu
"Sarıkamış Kuşatma Harekatı"na başladı. Hareketin ilk günlerde
eksiklikler kendisini gösteriyordu. Ordunun elinde tek bir harita
vardır ve o da yanlıştır. 5 saatte yürüneceği düşünülen mesafe ancak
19 saatte alınabilir. Ancak Enver bir an önce Sarıkamış'ın ele
geçirilmesini istemektedir. Rus kuvvetlerinin başındaki general
Mişlayevski Sarıkamış'a kadar çekilme emri verir. Bu arada soğuk ve
kayalık arazi 9. ve 10. kolorduları perişan etmeye başlamıştır.
Geceyi kar üstünde geçiren birliklerde askerler soğuktan donarak
ölmeye başlarlar. Sabah subaylar askerleri toplamakta güçlük
çekerler. 40-50 asker diğerlerinin gözü önünde kurşuna dizilir. Bu
hiçbir şeyi değiştirmez... Haberleşmenin yetersizliği yüzünden
felaketi kimse fark etmemekte, Enver hırsla kuvvetlerin Sarıkamış'a
ilerlemesini emretmektedir. 26 Aralık'ta 10. kolorduya bağlı bir
tümen sabaha karşı Allahüuekber Dağları'nı aşmak için harekete
geçer.
KOCA TÜMEN YOK OLDU
Koca bir tümenin yüzde 90'ı bir gecede yok olur. Ağabeyi Allahuekber
Dağları'nda ölen Şevket Süreyya Aydemir o geceyi şöyle nakleder:
"Karanlık bir ormanda bir metreyi aşan kar. Gece gündüz devam eden
deli bir kar tipisi, göz gözü görmeyen bir kar fırtınası içinde
herkesin birbirinden kopuşu... Çaresizlik, açlık, ümitsizlik...
Allahuekber'in en korkunç gecesidir. Erler, silahlarını kullanacak
düşmanı da göremedikleri için, dinmek bilmez tipinin altında
çamların dibine kıvırlarak kendilerini ölümlerin en tatlısı
bildikleri donmaya teslim ederler. Subayların sağa sola atılışı, bir
intihar arayışı gibidir..." 10. Kolordunun kalan tümenleri büyük bir
inatla saldırıyı sürdürür. Sarıkamış'a da girerler, ancak
tutunamazlar. Kalan askerler de çatışmalarda Ruslar tarafından
öldürülür. Harekata 28 bin mevcutla başlayan 9. Kolordu'nun mevcudu
30 Aralık gününe gelindiğinde sadece bine düşmüştür. 4 Ocak'ta iki
kolordudan kalan askerler de yok edilir ve esir düşer. 7 Ocak'ta
Enver Paşa III. Ordu komutanlığını Hafız Hakkı Paşa'ya bırakarak
İstanbul'a döner. Enver Paşa iktidarının kalan günlerinde bu konuda
tek kelime edilmesine izin vermeyecektir.