|
Eğitimin Hukukî Temelleri
1. Islahat Fermanı
1856 tarihli Islahat Fermanı
ile azınlıklar, cemaat olarak okullar açma ve geliştirmeye izinli
sayılmışlardır. Ferman’da aynen şöyle denilmektedir:
“... Her bir cemaat, maârif, hiref
ve sanayiye dair milletçe mektepler açmağa, mezun olup, fakat bu makûle,
Mekâtib-i Umûmiyenin Usûl-i tedris ve muallimlerinin intihâb-ı âzası,
taraf-ı şahânemden mensub muhtelit bir Meclis-i Maârifin nezaret ve teftişi
tahtında olması...(Tanilli,1976:14) ”.
2. İrade-i Seniyye
Tanzimat döneminde eğitimle ciddi
olarak ilgilenilmesi, 1846 yılında Sultan Abdülmecid’in bir Hatt-ı Hümayûn’u
ile başlar. Bu fermanda, şu tedbirlerin alınması istenmiştir:
a. Halkın cehaleti giderilmeli,
eğitimi sağlanmalıdır.
b. Her düzeyde eğitim ve meslekî
eğitim ele alınmalıdır.
c. Dine uygun olduğu kadar, dünya
için de geçerli bir eğitim verilmelidir.
d. Okullar, ülkenin uygun olan her
yerinde açılmalıdır (Akyüz, 1982:105-106; Özalp,1982:3-5 ).
e. Sürekli görev yapacak bir
Maârif meclisi kurulmalı ve eğitim işleri, bu meclis tarafından düzenlenip
yürütülmelidir.
f. Bir Darülfünûn inşaa
edilmelidir (Özalp,1982:3-4).
3. Nizamnameler
Tanzimat döneminde eğitimle ilgili
birçok Nizamname yayınlanmıştır (Özalp,1982). Ancak bu Nizamnamelerden, eğitim
sistemini bir bütünlük içinde ele alan, Saffet Paşa’nın Maârif Nâzırlığı
zamanında, 1869 yılında çıkarılan Maârif-i Umûmiye Nizamnamesi (MUN)’dir.
Bu belge, şu bölümlerden oluşmaktadır (Özalp ve Ataünal,1977:549-583).
1. Bölüm: Genel okullar (Mekâtib-i
Umûmiye) ve özel okullar (Mekâtib-i Husûsiye). Genel Okullar da;
. Sıbyan Okulları (ve Kız
Sıbyan Okulları),
. Rüşdiye Okulları (ve Kız
Rüşdiye Okulları),
. İdâdî Okulları (Mekâtib-i
İdâdiye),
. Sultanî Okullar (Mekâtib-i
Sultanîye),
. Yüksek Okullar (Mekâtib-i
Âliye),
. Erkek Öğretmen Okulu (Darulmuallimîn),
. Kız Öğretmen Okulu (Darulmuallimât),
. Üniversite (Darülfünûn)
gibi ilköğretim, orta öğretim ve
yüksek öğretim kademelerindeki okullardan meydana gelmektedir.
2. Bölüm: Maârif Büyük
Meclisi (Meclis-i Kebir-i Maârif):
. Bilim Dairesi,
. Yönetim Dairesi.
3. Bölüm: İmtihanlar,
diplomalar ve yetkiler.
4. Bölüm: Öğretmenler.
5. Bölüm: Malî İşler.
1869 Nizamnamesinden başka,
eğitimle ilgili bazı Nizamnameler de şunlardır (Özalp,1982:136-268).
. Darülmuallimîn Nizamnamesi
(1851),
. Mekteb-i Sanayi
Nizamnamesi (1868),
. Islahhanelere Dâir
Nizamname (tarihsiz),
. Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye
Nizamnamesi (1870),
. Cemiyet-i Tedrisiye-i
İslâmiye Nizamnamesi (1871).
4. Ta’limatnameler
Tanzimat döneminde eğitimle ilgili
yayınlanan hukuki dökümanlardan biri de Ta’limatlar (yönerge)dır.
Bunlardan iki Ta’limat, tarih açısından önem arzetmektedir. Biri, 1847’de
çıkarılan Sıbyan Mektepleri hocalarıyla ilgili Ta’limat’dır. Bu
ta’limatta Sıbyan mekteplerinin amaçları arasında, çocuklara okuma
yanında, yazının da öğretilmesi gerektiğinin yer alması, çok önemli bir
gelişmedir. Çünkü geleneksel sıbyan mekteplerinde çocuklara genellikle yazı
öğretilmiyordu (Akyüz,1982:106).
Diğeri, 1875 yılında yayınlanan ve
uzun bir orjinal başlığı olan Ta’limat’tır:
“Der-Saâdet ve Bilâd-ı Selâsede
Bulunan Mekâtip-i Sıbyaniyenin İdaresi için Ahalice İntihap Olunacak Âzadan
Mürekkep Olmak Üzere Teşkil Olunacak Mecalis-i Tedrisiye ve Şubelerinin Sureti
Teşkili ile Vazifeleri Hakkında Ta’limat’tır” (Özalp, 1982:672-677).
Ta’limat, İstanbul ve üç belde de
(Üsküdar, Galata ve Eyüp) bulunan Sıbyan Okullarının İdaresi için, halkça
seçilecek üyelerden oluşmak üzere, teşkil edilecek Öğretim Kurulları
(Meclisleri) ve Şubelerinin Kuruluşu ve Görevleri hakkındadır.
|
