Türkiye'deki
Kuş Türleri
KÜÇÜK KARABATAK (phalacrocorax
pygmeus)
Çevresi sulak alanları tercih ederler. Ilıman iklimlerde
yaşar. Tatlı ve tuzlu ve acı sularda da yaşar. Kışı
genellikle kıyısal Lagünler, deltalar ve Ormanlardaki
nehirlerde geçirirler. Çiftleşme kışlama bölgelerinde olur.
Çoğunlukla diğer türlerle karışık olarak koloniler halinde
kuluçkaya yatarlar. Mart sonu ile temmuz başında ürerler.
Yuvalar, yoğun ağaçlık ve çalılıklarda ve su yüzeyinden 1-15
m. Yükseklikte olur. Bazen ormanlıklarda 2-2,5 m.
Yükseklikte olur. Eski yuvaları yeniden onarılarak
kullanırlar .
Türkiye' deki
kuluçka popilasyonu 1500 cift olarak tahmin edilmektedir. (DHKD)
Türkiye' deki kuluçka alanları Uluabat Gölü (max 300 cilt)
Ereğli sazlıkları (max 600 cilt) Sultan sazlığı (Kayseri) (max
200 cilt) Kuş Gölü (150 cilt), ayrıca Akşehir ve Eber
Gölleri, Hotamış sazlığı (Konya) ve çaldıran sazlığı (Van)
diğer üreme alanlarıdır. Kışlama alanları, Meriç Deltası
(Edirne) (max 1450), Uluabat Gölü (max 1078), Gediz Deltası
(max 1000), B, Menderes Deltası (max 350), diğer kışlama
alanları, Marmara Gölü, Işıklı Gölü, Eğridir Gölü, Göksu
Deltası
TEPELİ PELİKAN ( Pelicanus crispus)
Geniş iç sularda, göllerda,büyük bataklıklarda ve
lagünlerde bulunur. Tatlısularda yaşamasına rağmen, azda
olsa tuzlu ve acı sularda da görülür. Genellikle yoğun balık
popülasyonuna sahip sulak alanları tercih ederler. Üreme
kolonileri göllerde, deltalarda ve nehir ağızlarında yer
almaktadır.Üremeye gelenler Şubat ayında üreme yerlerinde
görülürler. Yumurtlama 10 gün sonra olur. 4 yumurta
yumurtlarlar. Kuluçka müddeti 31-32 gündür. Yavrular 11-12
haftada tüylenirler. Üreme alanlarının sonbaharda
terkederler. Temel kışlama yerleri Akdeniz'in kıyı alanları
deltaları ve Hazar Denizidir. Kışlama bölgesi oldukça
dardır.
Türkiye'deki
Durumları :
Üreme alanları, Menderes Deltası ( max 42 Çift ), Kuş gölü (
max 35 Çift ), gediz Deltası ( max 35 Çift ), Aktaş Gölü (
Ardahan ) ( Max 50 çift ), Kızılırmak deltası ( Max 6 Çift),
Kışlama alanları Menderes Deltası ( Max 434 ), Gediz Deltası
( Max 341), Meriç Deltası ( Max 290), Uluabat Gölü ( Max 136
), Kuş Gölü ( Max 117 ), Göksu Deltası ( Max 56)
KÜÇÜK
SAKARCA KAZI ( Anser erythropus)
İskandinavya ve Rusya'nın kuzeyindeki tunduralarda kuluçkaya
yatar. Otoburdur Göl ve nehir kenarlarındaki sazlıklarda
beslenirler- daha çok tuzlu bataklıkları tercih ederler.
Kışın genel olarak, yarıkurak bölgelerde bulunurlar. Step
alanları bulamadığı zaman diğer habitatları kullanırlar.
Türkiye' deki durumu : Kışı ağır geçen yıllarda batı
Anadolu' da Trakya' da ve doğu Anadolu' da seyrek olarak
görülürler.
SİBİRYA
KAZI ( Branta ruficollis )
Göç sırasında Step alanları kullanmasına rağmen, Batı
Karadeniz kıyılarındaki beslenme habitatları, çayırlar ve
tarımsal arazilerdir. Bu tür su ihtiyacını ve gidermek ve
gece konaklamak için güvenli sulak alanlara uçabilirler.
Üreme alanları çoğunlukla tunduralardır. 5-6 çiftten oluşan
koloniler halinde yuvalanırlar. Yumurta adedi 3-10 arasında
değişir. Kuluçka süresi 25 gündür.
Türkiye' deki
Durumu :
Türkiye bu türü göç zamanı görülebildiği5 ülkeden biridir.
Kışın , çok az sayıda Kayseri' deki sulak alanlarda görülür.
Doğu Anadolu' da Erçek gölü (Van ) da 1982 yılında bu tür
iki çift üredi daha sonraki yıllarda ürediğine dair bir
bilgiye rastlanmadı.
YAZ ÖRDEĞİ
(Marmorentta angustrious )
Genellikle yoğun bitki örtüsüne sahip tatlı sığ gölleri
tercih ederler. Fakat azda olsa tuzlu/acı sulu bölgelerde
bulunduğuna dair bilgiler mevcuttur üreme için sürekli sulak
alanları tercih eder ve yuvasını su üzerindeki saz ve bitki
adacıklarında yapar. Nisan' dan hazirana kadar 4-14 yumurta
yumurtlarlar kuluçka süresi 25-27 gündür. Yüzücü ördekler
olmasına rağmen, iyi dalarlar bu şekilde beslenirler.Daha
çok omurgasız ve bitki karışımı ile beslenirler.
Türkiye'deki
Durumu :
Türkiye Yaz Ördeğinin dağılım gösterdiği en önemli
ülkelerden biridir. Türkiye' deki üreme popülasyonu 150-250
arasında Göksu Deltası 50 çift, Seyhan, Ceyhan Deltası 35
Çift, Hatamış Sazlığı ( Konya ) 20 çift' dir. Diğer kuluçka
alanları Sutan sazlığı, Kulu Gölü, Ereğli sazlıkları,
Bendima Deltası ve Çelebibağ ( Van ) Sazlığıdır.
DİKKUYRUK
ÖRDEK ( Oxyura Leucocephala )
Kapalı havza hidrolosisine sahip yarı geçici veya devamlı
tuzlu, acı ve tatlı gölleri tercih ederler. Kışlama alanları
olarak genellikle geniş, derin ve az bitki örtüsüne sahip
küçük alanları veya daha büyük sulak alan sistemleri
çevrilmiş alanları tercih ederler. Yuvalarını küçük yüzen
adacıklarda sık kamışlıklar ve su bitkileri arasın da
yaparlar Çok eşlidir üreme zamanı Nisan Temmuzun ilk
yarısına kadar değişmektedir. Oldukça iri yumurta sayısı 4-9
arasıdır. Kuluçka süresi 22-24 oranındadır. Larvalar
omurgasızlar ve su bitkileri ile beslenirler.
Dikkuyruğun
Türkiye' deki durumu : Türkiye Dikkuyruklar için en önemli
Ülkelerden biridir. Dağılım gösterdiği Ülkeler içinde en
fazla kışlama populasyonuna sahiptir. Dikkuyrukların
dünyada' ki en önemli kışlama alanı Burdur Gölüdür. Bazı
yıllar toplam nüfusu % 50 den fazlası Burdur Gölünde kışlar.
Göldeki en büyük sayı 10927 (DHKD) şimdilerde bu rakam iyice
düşmüştür. Burdur Gölünün dışında Kuş Gölünde (Max 34)
Marmara Gölü (Max 20) Karataş Gölü (Max 128) Yarışlı Gölünde
(Max 82) İrfanlı Barajı (Max 122) kışladığı görülmüştür.
Üreme dönemi öncesinde Ereğli sığlıkları (Max 508) Hotamış
sazlığı (Max 354) Kulu Gölü (Max 319) üreme dönemi sonunda
Arin (Sodalı Göl) (Max 750) gözlenmiştir. Göç esnasında
Kızılırmak Deltasında (Max 1246) görülmüştür. Kuluçka
Alanları : Ereğli sazlıkları (Max 50 çift), hotamış sazlığı
(Max 50 çift), Kulu gölü (Max 30 Çift), Arin (Sodalı Göl) (Max
30 çift), Sultan sazlığı (Max 20 Çift), Uyuz gölü (Max 10
ift), Kazanlı Göl (Max 10 Çift), Kars Çalı kuyucak Gölleri (Max
12 Çift), Van Sarısu ve Nurşun Gölleri (Max 6 Çift).
KARA
AKBABA(Aegypius Monachus)
Dağlarda yüksek yerlerdeki step kenarlarında yaşarlar.
Üremek için hafif eğimli ormanlık ve açık vadilere ayrıca
çam türlerinin bulunduğu sup-alpin ( 2000 metre' ye kadar )
ihtiyaç gösterir. Step bölgelerinde beslenirler. Seyrek
koloniler veya tek başına ürer. Ağaçların üzerine
yumurtalarını bırakabildiği geniş yuvalar yaparlar. İlk
üreme yaşı 5-6' dır. Yumurtlama genellikle Şubat ayının
başında başlayıp Nisan sonunda biter. Yumurtaya 50-54 gün
kuluçkaya yatar. Yavrular genellikle 100-105 gün yuvada
kalır.
Türkiye' deki
Durumu :
Eskişehir- Kütahya arasındaki Türkmen Baba dağı (10 çift),
Kızılcahamam Soğuksu Milli Parkı (6 çift), Bolu Kavalı Dağı
(5 çift), Eskişehir Hamam Dağında (5 çift), Denizli Akdağda
(3 çift), Murat Dağında (2 çift), Doğu Karadeniz Dağlarında
( 10 çift ) .
ŞAH KARTAL
(Aquila heliaca)
Şah Kartal temelde alçak arazilerde yaşamasına rağmen fakat
daha yükseklere itilmektedir. Orta ve Doğu Avrupa' da üreme
habitatları ormanlık dağlardan, tepelerden ve nehir
boylarından yüksekliği 1000 metreye varan arazilerden ayrıca
steplerden, açık arazilerden ve tarımsal alanlardan oluşur.
Kışlamak için sulak alanları tercih eder, görülsede, göç
sırasında pek çok çeşit habitat kullanır- şah kartal
yuvalarını genellikle yaşlı ve yüksek ağaçların tepelerine
kurarlar. Kuluçka müddeti Mart veya Nisan başında
tamamlanır, 2-3 yumurta yumurtlar. Kuluçka müddeti 6
haftadır. Temel besinler tavşan, sicap, gelengi ve fare gibi
küçük memeliler oluşturur, ayrıca su yılanları,
susemenderleri, kurbağalar ve kertenkelelerle beslenir.
Türkiye'deki
Durumları :
Ankara Beynam Ormanlarında 2 çift, Meriç Deltalarında
(Edirne) 1 çift, Ilgaz Dağlarında, Yozgat çamlığında,
Eskişehir Türkmen Babadağında ürediği sanılmaktadır.
Azalmaların nedenleri arasında besinini oluştarn memelilerin
yaşam ortamlarının tahribi, ormancılık faaliyetleri, habitat
tahribi, özellikle büyük ve yaşlı ağaçların kesilmesi,
avcılık ve yasa dışı ticaret sayılabilir.
KÜÇÜK
KERKENEZ ( Falco naumanni )
Tüm yıl boyunca sürü halinde yaşayan küçük Kerkenezler, eski
evlerin çatı ve duvarlarında ağaç kovuklarında ve
kayalıklarda bulunur. Genellikle açık ve kısa bitki örtüsüne
sahip ılık ve sıcak bölgeleri tercih ederler. Yuvalarını
genellikle insan yerleşim yerlerinde yolanlarında yaparlar.
Büyük koloniler halinde yuvalanmalarına rağmen, türün
azalmasıyla birlikte 10 çiftte daha az koloniler görülmeye
başlamıştır. Saf koloniler halinde kuluçkaya yatmasına
rağmen, küçük kargalar ve diğer kerkenez türüyle birlikte
üreme kolonileri oluşturmaktadır.
Başlıca
yiyecekleri çekirge, çalı çekirgesi, arazi çekirgesi gibi
omurgasızlar oluşturur. Türkiye' deki popülasyonu 3-5 bin
olduğu sanılıyor. Tuz Gölü, Balıkdamı ( Eskişehir ) Ereğli
sazlıkları civarındaki köylerde ürediği bilinir.
BILDIRCIN
KILAVUZU (Crex Crex)
Nemli gübrelenmemiş toprakların seyrek otlu ve düzenli
olarak kesilen çayırlar ile ekili alanları tercih eder.
Ayrıca sulak alanlar ve sazlıkların kenar bölgeleri, kuru
yeşil alanlar tür için önemlidir. Genellikle açık veya yarı
açık arazilerde ürerler. Kendilerini temel olarak uzun
çimenlerle kaplı çayırlarla saklarlar. Üreme sırasındaki
dağılımı ve yoğunluğu bahar aylarındaki uygun bitki
örtüsünün bulunduğu ölü kök ve yapraklardan yaparlar . Üreme
sezonundaki beslenmelerinin büyük bir kısmını bitkilerin
üzerindeki ve topraktaki omurgasızlar oluşturur sonbahar ve
kışın genel olarak tohumla beslenirler. Ülkemiz' de yaz
göçmeni ve geçit kuşu olarak gözükür. 7-9 bazen 12 yumurta
yumurtlar. Kuluçka süresi 3 haftadır. Marmara' nın Güneyi İç
Ege ve orta Anadolu' da yaz göçmeni, diğer bölgelerde geçit
zamanı görülür. Türkiye' deki üreme bölgelerinde kapsamlı
bir araştırmaya ihtiyaç vardır. Türkiye' de 10 çift
görülmüştür. ( Bird in Europe sayfa 228 )
TOY (otis
tarda)
Avrupa'nın orta ve Güney kesimlerinden orta Asya ve Mançurya'
ya kadar geniş bir alanda yayılış gösterir. Geniş açık ve
genellikle düz olan kuru tarım alanlarını, çayırları ve
bozkırlarla tercih eder. Yuvalarını ekin tarlaları içine
veya yüksek otlar arasına yaparlar. Yuva alanları dişi
tarafından seçilir.
Toy Genellikle
2 yumurta yumurtlar kuluçka süresi 28-30 gündür. Üreme
döneminde çok hassastır. Tedirgin edildiğinde yuvayı terk
eder. Yavrular ilk ayda böceklerle beslenir, yetişkinler
böcek ve bitkileri yerler, populasyonun çoğu yerlidir. Ağır
kış şartlarında uzun mesafeli yer değiştirirler.
Türkiye' deki
durumu :
Önemli meme elamanlar, Kütahya' da Altınbaş ovası 1996 da
51, Eskişehir Aliken platosunda 20 çift Van Gölünün
Kuzeybatısında 200 Muş Bulamak ovasında incelenmektedir.
İnce Gagalı Kervan Çulluğu (Numenius tenuirostris)
Batı Sibirya'daki Güney Talge bölgesi ile Orman steplerinde
yapılan incelemelerde küçük ağaçlık alanlar, sığ sular,
küçük çayırlar ve küçük bitkisiz alanlar yaşama alanlarıdır.
Göç ve kışlama esnasında ve kışlama bölgelerinde ise tuzlu
bataklıklar, stepler, acı lagünler ve balık havuzları gibi
oldukça geniş yayılım gösteren habitatlar kullanırlar.
Göç esnasında
Türkiye üzerinden geçerek kışı Kuzey Afrika ve Batı Akdeniz
Ülkelerinde geçirir. Ülkemizde 1946-1990 yılları arasında 29
kayıt tespit edilmiş 29 kayıt mevcuttur. Türkiye' deki
potansiyel alanlar; Tuz Gçlü Göksu Deltası, Seyfe Gölü,
Burdur Gölü ve Çamaltı Tuzlası son olarak Kızılırmak Deltası
olarak tahmin edilmektedir.
ADA MARTISI
(Larus ovdoinii)
Koloniler halnide kayalık uçurumlarda ve kıyıdan uzak
adalarda görülürler. Yüksekliği deniz düzeyinde yakın
yerlerden 1000 m' ye kadar; kayalık alanlarda %85
çalılıklarla kaplı alanlara; tamamen düz alanlardan 90
derece dik yamaçlara kadar değişik habitatları kullanırlar.
Birkaç çiftten binlerce çifte kadar değişen kolonilerle
ürerler, üreme alanlarında orta düzeydeki bitki örtüsünü
tercih ederler. Bu yavruları sıcaktan ve yırtıcılardan
korur.
Yumurtlama
dönemi Nisan'ın ikinci yarısından Mayıs başına kadar sürer.
Temmuzun ilk iki haftasında yavrular yumurtadan çıkar.
Genellikle 2-3 yumurta yumurtlar. Kuluçka süresi 4 haftadır.
Balıklar,
küçük memeliler, eklembacaklılar, kuşlar ve bitkilerle
beslenir. Tüm Akdeniz' de 15 bin çift olduğu sanılıyor.
Türkiye' nin Akdeniz kıyılarında 30-50 çift olduğu tahmin
ediliyor. Mersin-Silifke arasında 30 çift kaydedilmiştir.
SARI
KAMIŞÇIN (Acrocephalus paludicola)
Üreme sezonu boyunca su seviyesi 1cm-10cm arasında olan
alçak arazilerdeki geniş sazlıklarda bulunur. Üremek için
nehir vadilerindeki bataklık çayırları tercih ettikleri
bilinmektedir. Göç boyunca Sarı Kamışçın, bataklıklardaki
kısa otlara ve açık sulardaki sazlıklara ihtiyaç gösterir.
Üreme
sistemlerinden çok eşli ve karışık üreme sistemlerinin
birleştirmişlerdir. Yavrulama periyodu 15-16 gündür. Üreme
başarısı oldukça yüksektir. %83. üreme kayıplarına küçük
memeliler sebep olur. Türkiye' de nadiren Marmara Bölgesi,
Batı Akdeniz ve Kuzeydoğu Anadolu' da yaz göçmenidir.
Ülkemizde
Nesli tehlikede olan Kuş türleri
Kelaynak (Geronticus
eremita)
Türkiye' de sadece Urfa' nın Birecik ilçesinde koloni
halinde yaşamaktadır. Fas' ta yaşamaktadır. Ülkemizde nesli
tükenmekte olan yaban hayvanlarının başında Kelaynak kuşları
gelmektedir. Bu nedenle ülkemiz faunası için özel bir yeri
olan ve kamuoyunca yakından takip edilen Kelaynakların
Koruması ve üretilmesi çabaları önem kazanmıştır.
1958-60
yıllarında Kelaynak populasyonuna en büyük darbe
vurulmuştur. Suriye ve Irak' tan yaklaşan çöl çekirgelerine
karşı tüm Güneydoğu Anadolu' da uçakla ilaçlamada (DDT)
kullanılmıştır. Bir zamanlar büyük topluluk oluşturulmuş,
hep birlikte uçup gök yüzüne havalandıklarında "Güneşi
örtecek kadar kalabalık" olduklarını hatırlatan insanların
bu gün bile mevcut olduğunu söylüyorlar. Bazı yabancı kuş
gözlemciler 20.YY başlarında bu civarda binden fazla
kelaynak yuvası olduğunu kaydetmişlerdir. Bu durumda
Kelaynakların o zamanki nüfusunun beşbini aştığı söyleniyor.
Kullanılan (DDT)
ile ilaçlama neticesinde 700 çiftten fazla Kelaynak
ölmüştür. Yıldan yıla sayıları gittikçe azalmıştır. Bunun
üzerine 1967 den itibaren 3167 sayılı Karaavcılığı Kanunun
verdiği yetkiye dayanarak Merkez Av Komisyonu kararı ile
Kelaynaklar bütün yıl koruma türler arasına alınmıştır.
Ancak koruma altına alınanlarıda azalmalarını
önleyememiştir. Şehir içindeki Koloninin yuvalandıkları
kayalıkların ön tarafında 3-4 katlı yapıların çoğalması
sonucu kolonideki bireyler bu olaydan etkilenmişlerdir.
1978 yılında
Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Gn. Müdürlüğünce şehrin 1
km. kuzeyinde seçilen bir yerde kelaynakların voli yerde
üretilerek doğadaki populasyonun takviye edilmesi amacıyla,
Kelaynak üretme istasyonu kurulmuştur.
Üretme
istasyonunda üretilen kelaynaklar markalanarak doğaya
salınmış salınan kelaynaklardan bir kısmı göçten dönenlerle
eşleşip yavru çıkarmışsa' da en önemli sorun bir kısmının
göç etmeyerek Birecik' te kalmaları olmuştur. Bu durum göç
etme gibi kuşların olağan davranışlarını göstermemesine
hemde kış şartlarında Birecik' te kalan bireylerin
zayiatlarına yolaçmıştır.
Birecik Halkı
kelaynakların baharın müjdecisi kutsal hayvanlar olarak
değerlenmekte ve kelaynakların gelişi nedeniyle festivaller
düzenlenmekteydi, ancak bütün çabalar kelaynakların
azalmasının ve her yıl göç edenlerden daha az sayıda kuşun
Birecik' te dönmesinin önüne geçememiş ve ne yazıkki 1991
yılında Yurdumuza bir kelaynak gelmemiştir.
Bu kuşlar
koloniler halinde kaya teraslarına yuvalanan bu kuşlar
genellikle 2-4 yumurta yumurtlarlar kuluçka süresi 27-28
gündür.
Kelaynaklar
çekirge, kın kavatlı böcekler yılan, kertenkele,
danaburunları vb. ile beslenirler.
SAZ HORUZU
(Parphyro porphyro)
Bazı yerlerde Sultan Tavuğu ve Gök Saz Horozu adlarıyla da
anılan saz horozu ülkemizde sadece Göksu Deltası (Silifke)
de bulunurken, Kızılırmak Deltasında da görülmeye başlandı.
Bu kuş
ülkemizde yerlidir. Göç etmez, her ne kadar Kızılırmak
Deltasına Hazar Denizinin güneyinden geldiği söylense de
,kanaatimize göre Kızılırmak Deltasında üredi ve mevcudu
çoğalınca görülmeye başlandı.
Bu kuş
ülkemizde nesli tehlikededir. Göksu Deltasında 300 çift,
Kızılırmak Deltasında 20 çift görüldüğü tespit edildi..
Saz Horozu sık
sazlı kamışlı göllerde , bataklıklarda, sazlarla kaplı geniş
kanallarda ve göletlerde yaşar ve buralarda yuvalanır.
Yuvayı erkekle beraber yaparlar. Dişi 3-5 yumurta yumurtlar,
kuluçkaya nöbetleşerek yatarlar. Kuluçka müddeti 28 gündür.
Yumurtadan çıkan yavruları ebeveyn büyütür. Yavrular 35-45
gün sonra uçarlar.
Çeşitli su
bitkilerinin körpe kısımları tohumlar, su böcekleri,
larvalar, kurbağalar vb. beslenirler.